حیدر بن کاووس

---

حیدر بن کاووس معروف به افشین، یکی از سرداران برجسته عصر مامون و معتصم عباسی بود. او به فرمان معتصم شورش بابک خرمدین را سرکوب نمود، اما پس از مدتی به جرم توطئه بر علیه حکومت توسط معتصم دستگیر شد و سرانجام به سال ۲۲۶ ق در زندان درگذشت.

۱ - معرفی اجمالی

---

حیدر بن کاووس، معروف به افشین از نژاد ترک بود. نیاکان او که همگی افشین لقب داشتند، حاکمان «اشروسنه» ماوراءالنهر (ترکستان) بودند. افشین از سرداران بزرگ زمان مامون و معتصم به شمار می‌رفت. وی به شجاعت، دلاوری و مهارت در فنون جنگی شهرت داشت.
او در سال ۲۱۳ ق معتصم را در سفر به مصر همراهی کرد. وقتی معتصم به ولایت مصر رسید تا شورش‌های آن سامان را از بین ببرد؛ افشین را جهت سرکوبی شورش دلتا گسیل داشت. افشین شورش را سرکوب کرد و سران شورش را نزد معتصم برد و معتصم فرمان داد تا سر از تن ایشان جدا کنند.
چون معتصم به خلافت رسید، افشین را برای سرکوبی فتنه بابک به مقابله با او فرستاد. او شورش مذکور را نیز سرکوب کرد و بابک را در غل و زنجیر نزد معتصم فرستاد. بابک در سامرا کشته و به دار آویخته شد.
افشین انتظار داشت به پاس قلع و قمع شورش بابک، به ولایت خراسان برسد. گویند وی، مازیار را به شورش علیه معتصم تحریک کرد تا زمینه برای افشین آماده گردد. افشین گمان می‌کرد معتصم، سرکوب کردن شورش مازیار را به وی موکول و ولایت خراسان را به او تفویض خواهد کرد، اما حسودان این شایعه را از زبان افشین منتشر کرده بودند تا جایی که معتصم عزم دستگیری او کرد. از این رو، افشین از خلیفه دوری گزید وآنان این اقدام افشین را دلیل بر صحت ادعای خویش دانستند. گفته‌اند که قاضی احمد بن ابی‌دواد، این توطئه را علیه او طرح‌ریزی کرد.
مازیار پس از دستگیری، به تحریک افشین برای شورش اقرار کرد. این جا بود که معتصم دادگاهی به ریاست وزیرش عبدالملک بن زیّات و عضویت احمد بن ابی‌دؤاد و اسحاق بن ابراهیم مصعبی، رئیس نظمیه بغداد برپا کرد. در این محاکمه افشین را به جرم اتهامات وارده به مرگ محکوم نمودند.
معتصم، زندانی اختصاصی در کاخ «جوسق» ساخت و افشین را در آن افکند و آب و خوراک را از او دریغ داشت تا درگذشت. برخی نیز گویند: معتصم، او را کشت، آنگاه او را در کنار بابک خرمدین به دار آویخت.

۲ - پانویس

---